Sile mržnje i podjela koje su potaknule jedno od najmračnijih poglavlja Evrope mogle bi ponovo zavladati

Bosna i Hercegovina je i dalje duboko podjeljena, a sada, nakon skoro 30 godina mira, zemlja se ponovo nalazi u kritičnom trenutku.

Etničke tenzije i rizik

Put ka evropskim integracijama pruža nadu, ali upitno je kako će rastuće etničke tenzije i rizik od sukoba uticati na proces, navodi se u analizi objavljenoj na stranici Centra za analizu evropske politike (CEPA).

“Širom starog grada Sarajeva, fasade zgrada stoje kao nijemi spomenici nemilosrdnoj opsadi koja je nekada zahvatila bosansku prijestolnicu, a na njihovoj površini još uvijek su urezani tragovi metaka i gelera, poput ožiljaka od rana koje neće zacijeliti.

Po kaldrmisanim ulicama leže “Sarajevske ruže” — grimizno obojeni krateri koji pokazuju gdje su nekada padale granate od minobacača, ostavljajući za sobom mrlje od crvene smole zaleđene u vremenu”, započinje svoj tekst za CEPA irski novinar sa iskustvom u geopolitici i ekonomiji Eanna Mackey.

Mackey objašnjava da su ovi tragovi trajni podsjetnici grada na rat koji je uzdrmao Zapadni Balkan i Evropu do srži, ali i da djeluju kao podsjetnici da “mogućnost uništenja i smrti još uvijek postoji”.

Krhki mir

Zatim objašnjava državnu strukturu zemlje kao proizvod mirovnog sporazuma koji je donio “krhki mir”, uz prisustvo mirovnih snaga Evropske Unije (EUFOR).

Ova kompleksna struktura upravljanja koja je uspostavljena u Dejtonskom sporazumu je dizajnirana da spriječi daljnji sukob, ali je “bila plodno tlo za truljenje etničkih podjela, vraćajući sjećanja na početke rata” dok su politička stagnacija i uzeli maha, piše on.

“Tenzije su danas loše kao što su bile kada smo ulazili u 90-e, vratili su se politički vođeni narativi, mržnja, nepovjerenje među ljudima jer je retorika nekih političara vrlo agresivna”, rekla je Leila Bičakčić iz Centra za istraživačko novinarstvo.

“Ruski plaćenici obučavaju paravojne formacije u BiH”

Mackey navodi da je ove tenzije više puta je raspirivao Milorad Dodik, “ultranacionalistički” predsjednik bh. entiteta Republike Srpske.

“Dodik, saveznik ruskog predsjednika Vladimira Putina, kojem je svojevremeno dodijelio državnu medalju za “patriotsku brigu i ljubav”, je od kraja rata bio u raznim političkim ulogama. On otvoreno govori o mogućnosti otcjepljenja Republike Srpske od Federacije kako bi se ponovo pridružila velikoj Srbiji, urušavajući Dejton i potencijalno ponovno rasplamsavajući rat”, piše on.

Navodi da su tenzije u zemlji znatno pogoršane zbog Dodikovih veza s Rusijom, posebno od izbijanja rata u Ukrajini 2022. kada je on otvoreno podržao Putina i odbio da se pridruži zapadnim sankcijama protiv Moskve.

“Kao odgovor, Rusija je Dodiku pružila ogromnu finansijsku podršku, a istovremeno je obučavala i teško naoružavala policijske snage Republike Srpske”, piše Mackey, no navodi da više zabrinjava to što “ruski plaćenici sada obučavaju paravojne formacije bosanskih Srba, a stručnjaci kažu da Moskva pokušava iskoristiti nestabilnost na Balkanu kako bi zadržala svoj uticaj, istovremeno slabeći NATO i EU”.

“Ogroman sigurnosni rizik za Evropu”

Usred ovih rastućih tenzija, smatra se da pojačane vojne vježbe EUFOR-a tokom septembra služile da EU i Zapad pokažu snagu u njihovim naporima da osiguraju mir u regionu, piše Mackey.

U tom kontekstu objašnjava da se “rastuća plima separatizma i nacionalizma u Republici Srpskoj ne dešava izolovano” te da uživa snažnu podršku Beograda i Moskve, koje nastoje da prošire svoj uticaj na Zapadni Balkan.

Međunarodna zajednica je osudila Dodikove postupke, ali Mackey ističe da još uvijek nije poduzeta odlučnu akciju da se suprotstavi njemu i njegovoj retorici.

“Usred ove tekuće nestabilnosti, izgledi za članstvo u EU se smatraju načinom da se zemlja pomakne dalje od etničkih podjela. Međutim, pristupanje BiH se oslanja na njenu sposobnost da sprovede opsežne reforme u upravljanju, zakonu i državnim institucijama, a fragmentirani politički pejzaž zemlje, pogoršan Dodikovim postupcima, to čini teškim, ako ne i nemogućim”, piše on.

Navodi da je BiH krajem 2022. godine dobila status kandidata za članstvo u EU, ali da je “nevoljkost EU da uvede jače sankcije Republici Srpskoj, ili da izvrši veći pritisak na Dodika, dovela do tvrdnji da blok nije u potpunosti opredijeljen za integraciju BiH”.

Pritisak na Dodika

“EU pokušava da se ponaša kao da ih ništa od ovoga ne brine. Moraju promijeniti svoj pristup i poslati vrlo jasnu poruku jer Zapadni Balkan predstavlja ogroman sigurnosni rizik za Evropu i njime se treba vrlo pažljivo postupati”, istakla je Bičakčić.

Mackey na kraju upozorava da će izbori napravljeni u narednim godinama odrediti da li će BiH konačno moći da prevaziđe etničke podjele koje su je dugo mučile.

“U suprotnom, iste sile mržnje i podjela koje su potaknule jedno od najmračnijih poglavlja Evrope mogle bi ponovo zavladati”, navodi on.